‘Grenzen krijgen pas betekenis als ze economische of strategische waarde krijgen voor de mens’ (Dr. J. Wattel).
In de Middeleeuwen hadden grote boeren zich verenigd in marken om het beheer en gebruik van hun gemeenschappelijke gronden goed te kunnen regelen. Een marke wordt ook wel markegenootschap of boermarke genoemd.
Het woord marke (letterlijk grens of scheiding) wordt ook gebruikt om een gebied mee aan te geven dat bij een dorp hoort. Omstreeks 1800 waren er in Drenthe ongeveer 100 marken.
Figuur 1. Kaart van de gemeente Anloo in 1866.
Hierboven is een kaart uit 1866 te zien van de gemeente Anloo waarbinnen de Marken van Schipborg, Annen, Anloo, Gasteren en Anderen vielen. Het had een totale oppervlakte van 9162 bunder en 3000 inwoners. Anloo ligt precies in het midden van dat gebied, wat handig was want Anloo was een kerkdorp en de omliggende dorpen kwamen hier naar toe voor de eredienst, de weg door het Evertsbos van Eext naar Anloo heet nog steeds de Kerkweg.
Onderling maakten de marken afspraken over de grenzen. Als er geen natuurlijke grenzen waren dan moesten grote stenen aangeven waar de grenzen van de marke waren, de zogenaamde markestenen.
Er zijn aardig wat ruzies geweest tussen de verschillende marken omdat die markestenen wel eens stiekem werden verplaatst.
De namen Kibbelkoele en Kibbelveen bij Noord Sleen duiden nog op zo’n conflict.
In een stuk uit 1565 kunnen we lezen dat de grens tussen Gasteren en Anloo is overschreden doordat mensen uit Gasteren hun vee gedreven hebben ‘an ende over den nyen gegraven sloet en walle, in Anloer Marcke veer van de marckescheidinge tusschen Gasteren ende Anloe gelecht is.’
Kennelijk had men als grensscheiding een sloot gegraven en een wal opgeworpen waar de mannen uit Gasteren zich weinig van aantrokken, hup eroverheen en doorheen en laat maar grazen die schapen! Een jaar daarvoor was dat al eens gebeurd, maar dan met varkens. Het is nooit tot een veldslag gekomen maar wat de opgelegde straf is geweest hebben we nog niet kunnen terug vinden, de Etstoel zal hierin wel een wijs besluit hebben genomen.
Van andere grensconflicten tussen de buren van de Marke Anloo wordt niets vermeld en dat is wel verklaarbaar aangezien de grenzen met Schipborg Zuidlaren Anderen Eext en Annen woeste gronden waren: heide en zand met weinig waarde. Langs de grens met Gasteren lagen weilanden die gras en hooi verschaften en had dus wel economische waarde.
De Marke Anloo met een oppervlakte van 588 ha heeft geen natuurlijke grenzen. Het Anloërdiepje is ook te smal en te ondiep om als veekering te dienen. Dorpen ten westen van Anloo hebben voor een deel wel natuurlijke grenzen. Het Schipborger diep tussen Zeegse en Schipborg is wel een markegrens. Het Rolderdiep en Anderense diep zijn de markegrens tussen Anderen en Rolde.
Wat opvalt aan de markegrens van Anloo is de min of meer rechthoekige vorm. Het zijn allemaal kunstmatige grenzen en het bijzondere hierbij is dat de scheiding is aangegeven met stenen voorzien van een kruis. Toen Hendrik Lanjouw nog boswachter was in deze regio, heeft hij nog een paar van deze markestenen teruggevonden. In 1972 waren ze het Evertsbos aan het uitdunnen en hij zei tegen de mannen die de bomen kapten: ‘jongens we staan hier op het hoogste punt van Anloo, 18 meter boven NAP, hier moet zo’n steen liggen.’ En ja hoor ze waren nog maar net aan het hakken toen Bas Bastiaans riep: ‘Hendrik, we hebt ‘m al vunden.’
De steen was behoorlijk weggezakt en een kruisteken werd niet gevonden. Een paar mannen hadden schoppen bij zich en begonnen meteen grond om de steen weg te graven. Met een paar afrasteringspalen lukte het de steen wat op te wrikken, maar pas toen de steen een halve slag werd gedraaid was duidelijk een ingebracht kruis te zien. Vanaf dat moment was wel zeker dat het een markesteen was die behoorde tot de marke van Anloo.
Figuur 2. Markesteen met kruisteken.
Vijf stenen heeft hij teruggevonden waarvan er drie in het Evertsbos liggen. Sommige stenen hebben niet alleen een kruis maar ook nog een letter. Op sommige stenen staan de A en de E. De stenen zijn hier in 1718 geplaatst als grens tussen Anloo en Eext toen alles hier nog hei was.
Lanjouw kent ook nog het verhaal dat jochies uit Anloo een flinke draai om hun oren kregen als ze voor het eerst een markesteen zagen liggen maar van dat curieuze gebruik is men al lang afgestapt. Die klap voor hun kop kregen ze om nooit meer te vergeten waar de stenen lagen.
Ze gingen er met ouderen van het dorp naar toe, kregen dan die dreun, vielen omver en hoorden daarna dat ze hier bij de grens tussen Anloo en Eext stonden. Een grens die ze zonodig moesten verdedigen, een plek dus om goed in je hoofd te prenten.
Hieronder zie je de Marke Anloo. De punten Ms zijn de plaatsen waar de stenen liggen met rechtsonder de stenen in het Evertsbos. Het halfweg boompje is een herkenningspunt van kinderen die vanuit Gasteren naar school in Anloo fietsten, precies bij dat boompje waren ze halverwege.
Figuur 3. De marke Anloo.
De markestenen zijn nu louter curiosa die nergens anders in ons land te vinden zijn. Probeer ze eens te vinden als je in de omgeving aan het fietsen of aan het wandelen bent en bedenk erbij dat ze er al honderden jaren liggen in onze prachtige omgeving!
Hendrik Lanjouw
Jaap Gros